Are you afraid of monsters? Or maybe you’re interested in Slavic folklore. This episode is about daemons and monsters in our culture. Not all of them but just a few. Enjoy!
Transcript
Witam w nowym odcinku podcastu Polish with John dla zaawansowanych. Jest to podcast dla uczących się polskiego na wyższym poziomie. Do każdego odcinka jest załączony zapis całego tekstu na moim blogu polishwithjohn.com. Linki znajdziecie w opisie.
Słowiański folklor, którego częścią jest polski folklor, pełen jest różnych potworów, zjaw i innych nadprzyrodzonych istot. Ich wygląd jest zwykle przerażający, choć niektóre kuszą swym pięknem, aby przyciągnąć nieszczęśników do swoich pułpek. Dzisiaj chciałbym wam co nie co opowiedzieć o tym potwornych straszydłach i strasznych potworach.
Kto z nas nie słyszał o wampirach? Są one niezwykle popularne na całym świecie, często pojawiają się w książkach i filmach. Wszyscy chyba znają Draculę, którego opisał Bram Stoker w swojej powieści. Mało kto jednak wie, że jest to oryginalnie słowiański stwór. Pierwotnie zwał się wąpierz albo upiór i tak o nim pisał Adam Mickiewicz:
Serce ustało, pierś już lodowata,
Ścięły się usta i oczy zawarły;
Na świecie jeszcze, lecz już nie dla świata!
Cóż to za człowiek? – Umarły.
Patrz, duch nadziei życie mu nadaje,
Gwiazda pamięci promyków użycza,
Umarły wraca na młodości kraje
Szukać lubego oblicza.
Pierś znowu tchnęła, lecz pierś lodowata,
Usta i oczy stanęły otworem,
Na świecie znowu, ale nie dla świata;
Czymże ten człowiek? – Upiorem.
Ci, którzy bliżej cmentarza mieszkali,
Wiedzą, iż upiór ten co rok się budzi,
Na dzień zaduszny mogiłę odwali
I dąży pomiędzy ludzi.
To jak postrzegamy upiory czy też wampiry zmieniało się w biegu dziejów. Natomiast zawsze byli to ludzie, którzy po swojej śmierci obudzili się ponownie do życia jak nieumarli. Jak do tego dochodziło? W wierzeniach ludowych wampirem stawali się ci, którzych ktoś za życia przeklnął, na kogo rzucono klątwę. Upiorami stawali się często też ci, którzy umarli nagłą, gwałtowną śmiercią, samobójcy oraz nieochrzczone dzieci, które zmarły zaatakowane przez upiora. Obecnie w popkulturze funkcjonuje inna forma przekazywania “wapiryzmu”. Zostać wampirem może tylko ktoś, kto został ugryziony przez innego wampira. Aby uchronić się przed wampirem należało włożyć zmarłemu w usta główkę czosnku albo obsypać trumnę zmarłego makiem. Często też obcinano zmarłemu uznanemu za wampira głowę i układano ją między nogami. Istniały też inne metody, nawet tak dziwne jak zjedzenie ziemi z grobu owego zmarłego.
Inny potwór to utopiec. Jest to zły i podstępny demon, który powstawał z duszy topielca, czyli osoby, która się utopiła w jeziorze lub rzece. Utopce wciągają ludzi i zwierzęta pod wodę pozbawiając je w ten sposób życia. Interesujące jest to, że na Śląsku uważano, że czasami utopce mogą mieć inną naturę i radzić albo pomagać ludziom.
Ciekawym słowiańskim demonem jest Leszy, który mieszka w lasach, gajach i borach. Jest ich panem, jak również władcą zamieszkujących je zwierząt. Wygląda jak mężczyzna o nienaturalnie białej twarzy, który potrafi naśladować odgłosy zwierząt. Nie jest to zły demon, przede wszystkim dba o swój dom, więc jeżeli nikt nie niszczy lasu, to raczej nie sprawi kłopotu ludziom. Jeżeli jednak ktoś przyjdzie do jego dziedziny ze złymi zamiarami, może się liczyć z reakcją leszego, który może sprowadzić na taką osobę dzikie zwierzęta.
Inne potwory to na przykład strzyga, południca, płanetnik, zmora i wiele, wiele innych. Często pojawiają się w książkach także dzisiaj. Utopce pojawiają się w serii Dożywocie Marty Kisiel i nie są już takie mordercze jak kiedyś. Folklor, kulturę ludową warto choć trochę poznać ucząc się języka. Wtedy łatwiej zrozumieć zwyczaje, literaturę, a nawet popkulturę tworzone w danym języku.
A na dzisiaj to tyle. Dziękuję za to, że byliście ze mną. Na blogu ioannesoculus.com albo polishwithjohn.com znajdziecie zapis całego odcinka oraz dodatkowe materiały. Będę także bardzo wdzięczny za wsparcie przez serwis Patreon, ponieważ chcę dalej tworzyć dla was podcasty. Dla wspierających co jakiś czas umieszczam na serwisie dodatkowe materiały. A następny odcinek Polish with John dla zaawansowanych już za tydzień! Trzymajcie się zdrowo!
Zapis podcastu można też pobrać w formacie PDF: Polish with John dla zaawansowanych #29 – Potwory i straszydła
You can subscribe to my podcast directly at Spreaker: Polish With John or find my on Spotify.
Music used in the podcast:
“Sing Swing Bada Bing” Doug Maxwell/Media Right Productions; source: https://www.youtube.com/audiolibrary/music (attribution not required)
“Dance of the U-boat” by Aakash Gandhi; source: https://www.youtube.com/audiolibrary/music (attribution not required)
