Na poważnie Varia

Ginące Katowice

Written by Ioannes Oculus

Katowice się zmieniają. Niekiedy na lepsze, niekiedy na gorsze. Urodziłem się w tym mieście i bardzo mnie cieszy, gdy widzę odremontowane kamienice, nowe, ciekawe miejsca do odwiedzenia czy rozwijającą się kulturę. Niestety są też zmiany na gorsze. Wśród nich można zauważyć dewastację przyrody w centrum miasta. W tym artykule chciałbym zająć się tym problemem na przykładzie znanej mi dobrze przestrzeni w okolicach ulicy Grundmanna. Chciałbym też podać propozycje zmian, które mogą zredukować negatywne skutki obecnego trendu albo wręcz odmienić sytuację. Wiele z informacji o pozytywnym wpływie drzew zaczerpnąłem z rozmowy z dr Jackiem Borowski, prezesem Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego, opublikowanej pt. “Dlaczego warto sadzić i pielęgnować drzewa?” w Gazecie Niepołomickiej (nr 4/279; kwiecień 2017).

Istniejące problemy

Skala globalna

Na początku krótko należy wspomnieć o ogólnoświatowych trendach. Wiele uwagi poświęca się problemom ekologicznym. Zmieniający się klimat prowadzi do podnoszenia się średnich temperatur. Coraz częściej zamiast długotrwałych opadów występują gwałtowne burze, które mogą powodować lokalne podtopienia[1]. W skali globalnej oczywiście miasto też ma swoją odpowiedzialność, jednak ze wątpię, żeby działania nawet ogólnopolskie miały większy wpływ na klimat, gdy produkujemy tylko ułamek procenta globalnych zanieczyszczeń. Jednak w skali lokalne jest o wiele większe pole do popisu.

Skala lokalna

Problemu występujące lokalnie, w centrum Katowic, to zanieczyszczenia pochodzące od samochodów, smog, coraz większy poziom hałasu, bardzo upalne lata oraz problemy z naturalnym obiegiem wody. Wynikają one z niewydolnego systemu transportu zbiorowego, zabetonowania koryta Rawy, zmniejszającej się ilości terenów zielonych, a zwiększającej się ilości terenów zabudowanych i zabetonowanych oraz jako konsekwencje skutków problemów globalnych.

W okolicy ulicy Grundmanna w tej kategorii można podać kilka punktów zmian niosących negatywne skutki.

1. Kwadrat ograniczony ulicamy Mickiewicza, Dąbrówki, Zabrską i Sobieskiego oraz teren przylegający, po drugiej stronie ulicy Zabrskiej. Obecnie jest tam prowadzona inwestycja i budowane są obiekty biurowo-mieszkaniowe. Skutkiem tej budowy ubyło terenu zielonego, gdyż w tym miejscu rosło wiele drzew i innych roślin, choć nie był to oficjalnie teren zielony. Widać to wyraźnie na Google Maps w widokach Street View i satelitarnym na dzień 19/05/2020:

Widok satelitarny terenu. Wyraźnie widać część porośniętą drzewami i krzewami. Część brązowa była użytkowana jako parking. Widoczny jest także niewielki fragment po drugiej stronie ul. Zabrskiej, który był dziką łąką.

Widok na omawiany teren od strony ul. Dąbrówki.

Widok na omawiany teren od strony ul. Mickiewicza.

Chociaż był to teren prywatny i nie zarejestrowany jako zielony, był w około jednej trzeciej porośnięty i jako taki oddziaływał pozytywnie na okolicę. Ewentualne nasadzenia po ukończeniu obecnej inwestycji nie będą charakteryzować się podobną skalą, więc nie będą tak efektywne jak sytuacja sprzed rozpoczęcia budowy.

Kolejną inwestycją negatywnie wpływającą na lokalne środowisko jest budowa zespołu biurowego “Face2Face”. W jej wyniku duży teren porośnięty trawami, krzewami i drzewami zamienił się w teren budowy, a po jej ukończeniu inwestor wprawdzie planuje nasadzenie kilku drzew pomiędzy budynkami, lecz będzie to dalekie od tego, co zostało zniszczone.

Należy wspomnieć także inne miejsca, które zostały zabetonowane, co doprowadziło do utrudnienia naturalnego obiegu wody oraz zmniejszyło ilość miejsc zielonych. Są to mianowicie tereny obecnego supermarketu Lidl oraz nowego dworca autobusowego przy ul. Sądowej.

Częstą odpowiedzią miejscowego urzędu miasta jest statystyka powierzchni terenów leśnych w mieście. Faktycznie, Katowice mają bardzo wysoki procent powierzchni określanej jako lasy (około 40%). Jednak są one zlokalizowane dookoła miasta, a tym samym nie mają wpływu na hałas powstający w centrum oraz zanieczyszczenia wdychane przez mieszkańców, takie jak np. spaliny samochodów.

Co można zrobić?

“Kieszonkowe lasy”

Najistotniejsze to utworzenie terenów, które mogą w zdecydowany sposób wpływać pozytywnie na okolicę. W czterech punktach można utworzyć kieszonkowe lasy. Analogicznie to parków kieszonkowych, które wykorzystują nawet niewielkie skrawki ziemi dla celów ekologicznych, tak na trochę większych terenach można dokonać gęstszych niż parkowe nasadzeń drzew. W ten sposób będą one mogły znacząco redukować wysokie temperatury, oczyszczać powietrze bezpośrednio w miejscu wydzielania zanieczyszczeń, redukować efekt miejskiej wyspy ciepła oraz dostarczać terenów spacerowych dla mieszkańców.

Pierwszy punkt to kwadrat między ulicami Gliwicką, Grundmanna, Opolską i Dąbrówki. Obecność “kieszonkowego lasu” będzie skutkować redukcją hałasu i zanieczyszczeń powstających przy ruchliwych ulicach, trasach przelotowych. Jednocześnie już obecnie istniejąca droga obiegająca wokół istniejącej tam obecnie spółdzielni może stanowić ścieżkę spacerową dla mieszkańców. Takie zagospodarowanie nie powodowałoby konieczności usunięcia zabudowań ze środka terenu, aczkolwiek byłoby to wskazane dla pełniejszego efektu. Nasadzenie różnych gatunków drzew i krzewów, liściastych i iglastych podnosiłoby walory estetyczne okolicy, mogłoby służyć celom edukacyjnym dla pobliskich szkół jako cel “wycieczek do lasu” w ramach lekcji przyrody czy biologii. Rośliny iglaste ponadto pełniłyby swoją funkcję, np. redukcji hałasu, także zimą.

Drugi i trzeci punkt to tereny w rozwidleniu ulicy Grundmana oraz ulicy Stęślickiego stykające się z Drogową Trasą Średnicową. Te tereny mogłyby być niedostępne jako spacerowe ze względów bezpieczeństwa, jednak w formie “kieszonkowego lasu” mogłyby służyć jako naturalne bariery akustyczne oraz filtry powietrza.

Czwartym terenem potencjalnego “kieszonkowego lasu” jest przestrzeń pomiędzy ul. Grundmanna a ul. Żelazną. Wg planów mają tędy iść tory tramwajowe. Naturalna bariera akustyczna byłaby tym bardziej w tej okolicy przydatna. Mógłby to być też dobry teren z przeznaczeniem na spacery czy wyprowadzanie psów.

Zielone bariery akustyczne

W wielu miejscach można dokonać nasadzeń krzewów, które stanowiłyby przynajmniej częściowo barierę akustyczną oraz filtr powietrza. Krzewy, choć ich działanie jest mniejsze od drzew, mogą być nasadzane tam, gdzie z racji ograniczonego miejsca lub innych powodów nie mogą się znaleźć drzewa.

Krzewy w formie żywopłotu mogłyby być poprowadzone w następujących miejscach:

1. między chodnikiem a ulicą Grundmanna po lewej stronie idąc od DTŚ (ul Chorzowskiej).

2. między chodnikiem a DTŚ między skrzyżowaniem z ul. Grundmanna a biurowcem na ulicy Chorzowskiej 50.

Zielonymi liniami oznaczono przykładowe miejsca potencjalnych nasadzeń krzewów, utworzenia żywopłotu.

3. Wzdłuż ulicy Chorzowskiej po prawej stronie jadąc od Ronda na odcinku od ul. Sokolskiej aż do Silesia City Centre.

Zmiany w większej skali

Być może możliwe byłyby także inne zmiany. Pomiędzy pasami DTŚ o przeciwnym ruchu jest pas trawy. Być może możliwe byłoby nasadzenie tam chociaż niskich krzewów, co mogłoby zredukować poziom hałasu. Nasadzenia krzewów i drzew, gdzie to możliwe, mogłyby być dokonane wzdłuż całej ulicy Chorzowskiej, w każdym możliwym miejscu.

Być może można by powrócić do większej ilości drzew wzdłuż ul. Opolskiej przez likwidację kilku miejsc parkingowych. Odsłonięcie gruntu w tych miejscach i nasadzenia drzew wpłynęłyby pozytywnie w wieloraki sposób (redukcja zanieczyszczeń, poprawa obiegu wody, redukcja hałasu wynikającego m.in. z efektu echa między zabudowaniami).

Myślę, że ważna byłaby zmiana myślenia z “gdzie można zasadzić” na “gdzie nie można zasadzić”. Chodzi o to, żeby roślinność wyższa od trawy (krzewy i drzewa) była nasadzana wszędzie, gdzie się da. Wtedy całościowy efekt będzie znaczący i pozytywnie wpłynie na miasto. Zasadzenie kilku pojedynczych drzew i krzewów może wyglądać wystarczająco dobrze PR-owo, ale nie koniecznie rozwiązuje problemy centrum miasta.

Miejsca parkingowe

W wyniku proponowanych zmian mogłoby ubyć trochę oficjalnych miejsc parkingowych oraz z pewnością zmniejszyłaby się ilość dzikich miejsc parkingowych. Być może byłoby jednak możliwe stworzenie możliwości parkowania prostopadłego wzdłuż ul. Dąbrówki (na odcinku od ul. Gliwickiej do Opolskiej, po lewej stronie) oraz ul. Opolskiej (po lewej stronie od ul. Dąbrówki do ul. Grundmanna). Są tam dosyć szerokie chodniki, które możnaby zwężyć. Być może można by na niektórych odcinkach wprowadzić ruch jednokierunkowy, a zwolniony pas przeznaczyć na parking.

Skutki zmian

Ogólnymi skutkami proponowanych zmian są:

1. redukcja lokalnie produkowanych zanieczyszczeń (np. spaliny);

2. redukcja hałasu powstającego w wyniku dużej ilości samochodów;

3. zwiększenie lokalnej retencji wody, przez co zmniejszyłaby się jej ilość odprowadzana do ścieków oraz ryzyko podtopień;

4. zredukowanie efektu miejskiej wyspy ciepła oraz wysokich temperatur latem wynikających z nagrzania powierzchni drogowych;

5. pozytywny wpływ na estetykę miasta;

6. realizację zrównoważonego rozwoju i przykładu na świadomość ekologiczną władz miasta.

Co istotne, ograniczenie hałasu, zanieczyszczeń (spalin i pyłów w powietrzu) wpłynęłoby na poprawę stanu zdrowia mieszkańców i przyjezdnych.

Na koniec

O tym, że mieszkańcy chcą bardziej zielonej okolicy mogą świadczyć choćby wnioski składane w ramach projektu wCOP Drzewo.

Mapa ze strony projektu wCOP Drzewo. Punkty zielone – nasadzenia zaakceptowane, niebieskie – oczekują na rozpatrzenie, czarne – odrzucone. Stan na 20/05/2020.

Niestety wiele z nich zostało odrzuconych, co widać w postaci czarnych punktów na mapie. Realizacja powyższych propozycji byłaby wyjściem na przeciw życzeniom mieszkańców, którzy chcą mieszkać w zdrowym i pięknym mieście. Dlatego, zanim wszytko zostanie nieodwracalnie zabudowane i zabetonowane, warto byłoby zachować i rozwinąć przynajmniej te tereny zielone, które jeszcze istnieją.

[1]
Przemysław Jedlecki, Piotr Purzyński, Ulewa nad Katowicami i miastami regionu. Zamknięty tunel i zalane drogi, szpital bez prądu
https://katowice.wyborcza.pl/katowice/7,35063,25034132,ulewa-nad-katowicami-i-miastami-regionu-zamkniety-tunel.html?disableRedirects=true (data dostępu: 19/05/2020)

About the author

Ioannes Oculus

I am addicted to languages, both modern and ancient. No language is dead as long as we can read and understand it. I want to share my linguistic passion with like minded people. I am also interested in history, astronomy, genealogy, books and probably many others. My goals now are to write a novel in Latin, a textbook for Latin learners, Uzbek-Polish, Polish-Uzbek dictionary, modern Uzbek grammar and textbook for learners. My dream is to have a big house in UK or USA where I could keep all my books and have enough time and money to achieve my goals.

Leave a Comment

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.